Nowy Jork - Stolica Świata...

Jednym z najwspanialszych miast świata jest bezsprzecznie Nowy Jork. Leży w stanie New York i jest jednym z największych miast w USA, ale nie jest stolicą stanu. Funkcję tę pełni miasto Albany położone ponad 160 km od NYC.

Ziemie, na których jest położony, odkrył w 1524 r. Giovanni Verrazano. Terenami tymi od dawna interesowały się mocarstwa europejskie. W 1614 r. Holendrzy zakładają tu osadę handlową, w której handlowano głównie futrami. W 1624 r. Holenderska Kompania Zachodnioindyjska buduje pierwszą stałą osadę kupiecką i nazywa ją Nowy Amsterdam, a całą kolonię Nowymi Niderlandami. Głównymi mieszkańcami okolicy byli wówczas Indianie Algonkinowie. Pierwotni mieszkańcy przybyli tu z Azji przez Morze Beringa kilka tysięcy lat wcześniej, następnie rozprzestrzenili się wzdłuż wschodniego wybrzeża kontynentu. W 1626 r. Peter Minuit kupuje od Indian górującą nad okolicą skalistą wyspę nazywaną "Manahatta" - dzisiejszy Manhattan, za 24 dolary. Sam Manhattan odkryl w 1609 r. Anglik - Henry Hudson szukajac drogi do Indii i Chin. Dzis jego nazwiskiem nazwana jest zatoka.

Do osady napływają biali osadnicy a wraz z nimi sprowadzano, z Afryki czarnych niewolników. Domy budowano wówczas bez żadnych planów. Breede Wegh /dzisiejszy Broadway/, powstał w miejscu szlaku indiańskiego, znanego jako Weekquaesgeek. W osadzie panował chaos i bałagan, do momentu gdy w 1647 r. przybył nowy gubernator Peter Stuyvesant.
W 1664 r. praktycznie bez walki Nowy Amsterdam przechodzi w posiadanie Anglików, którzy zmieniają jego nazwę na Nowy Jork. Pod nowymi rządami następuje rozkwit osady, wzrasta liczba mieszkańców i wyłania się finansowa elita. Nowy Jork staje się drugą pod względem wielkości osadą w 13 angielskich koloniach i w 1683 r. uzyskuje prawa miejskie. Główne źródło dochodów stanowiły: wyłączność na wywóz i przemiał zboża oraz budownictwo okrętowe. Nakładano na mieszkańców wysokie powszechnie znienawidzone podatki i mimo, iż w Nowym Jorku było wielu oddanych Koronie Angielskiej, wzmagał się opór. W czasie ponad stuletnich rządów, Anglicy dbali bardziej o własne profity niż o pomyślność kolonii.
W roku 1689 kupiec Jacob Leisler staje na czele buntu podatkowego i rządzi miastem przez dwa lata, jednak zostaje stracony przez Anglików, za zdradę. Nowy Jork zamieszkiwany był wówczas przez 20 000 osób. W 1702 r. gubernatorem miasta zostaje Lord Cornbury, który był znany z tego, że przebierał się w kobiece szaty. W 1711 r. przy Wall Street powstaje targ niewolników. W 1754 r. wybucha wojna między Anglikami a Francuzami i Indianami, która kończy się po dziewięciu latach i w wyniku ktorej Anglicy uzyskują kontrolę nad całą Ameryką Północną.
W 1774 r. wybucha kolejny protest przeciwko podatkom, a rebelianci topią w porcie nowojorskim ładunek herbaty. Wreszcie w 1776 r. wybucha wojna niepodległościowa; generał Howe'a zbiera w porcie nowojorskim 500 okrętów. Po siedmiu latach Anglicy podpisują pokój i opuszczają miasto. W 1785 r. Nowy Jork zostaje obrany stolicą Stanów Zjednoczonych, a w cztery lata później Jerzy Waszyngton zostaje zaprzysiężony w Federal Hall na pierwszego prezydenta Stanów Zjednoczonych. Po roku stolica zostaje przeniesiona do Filadelfii.

W 1805 r. w mieście powstają pierwsze darmowe szkoły publiczne. W 1811 r. urbanista Randel dzieli Manhattan powyżej 14 Ulicy na prostokąty. Z biegiem lat Nowy Jork urósł do rangi największego miasta i głównego portu Stanów Zjednoczonych. Handel morski oraz przemysł był źródłem jego bogactwa. Wraz z powstaniem nowych dzielnic rozwijała się komunikacja miejska. Szybkiemu wzrostowi towarzyszyły problemy typowe dla wielkich miast : pożary, epidemie i kryzysy finansowe. W roku 1827 zniesiono w Nowym Jorku niewolnictwo.
Przybywali liczni emigranci. Jednym dopisywało szczęście, inni pozostawali w slumsach. W 1842 r. w NY powstaje Polskie Towarzystwo Demokratyczne. W 1851 r. po raz pierwszy zostaje wydany "New York Times". W 1853 r. nastepuje uroczyste otwarcie Pierwszej Światowej Wystawy w Nowym Jorku.
W 1861 r. wybucha wojna secesyjna. W 1877 r. Bell demonstruje telefon, w dwa lata później powstaje pierwsza centrala telefoniczna. W tym samym roku ukończono budowę katedry św. Patryka. W 1880 r. w nowojorskich sklepach po raz pierwszy pojawiają się owoce oraz mięso pakowane w metalowe puszki. W 1886 r. w setną rocznicę odzyskania niepodległości, odsłonięto Statuę Wolności, 46 metrowy posąg na wyspie u wejścia do portu, dar narodu francuskiego. W 1898 r. połączono 5 przylegających do siebie miast - tym samym Nowy Jork stał się drugim co do wielkości miastem świata.

Na progu dwudziestego stulecia miasto było już głównym ośrodkiem gospodarczo-finansowym Ameryki. Mieściło się tu 70 % korporacji przemysłowych, a przez port przechodziło dwie trzecie importowanych towarów. Bogatym powodziło się coraz lepiej, natomiast warunki życia biednych imigrantów pogarszały się. Pojawiają się pierwsze próby reform politycznych i społecznych. 27 października 1904 r. w południe, odbyło się uroczyste otwarcie nowojorskiego metra. Honorowym motorniczym pociągu był burmistrz miasta McClellan, który na pierwszą przejażdżkę ze stacji Broadway do 145 Ulicy, zaprosił aż piętnaście tysięcy gości. Dopiero po godzinie dziewiętnastej metro zostało udostępnione mieszkańcom Nowego Jorku.
Lata dwudzieste dla wielu nowojorczyków były okresem wspaniałego życia. Ton nadawał burmistrz Jimmy Walker, który uwodził kobiety, pił alkohol w nielegalnych barach i kibicował drużynie Yankees. Dobre czasy skończyły się w 1929 r. wraz z krachem na nowojorskiej giełdzie. Poprawa sytuacji gospodarczej nastąpiła po czterech latach, po wyborze na burmistrza miasta Fiorella La Guardia. W międzyczasie jednak oddawano do użytku wspaniałe budowle, które swoją konstrukcją i nowatorstwem technicznym zadziwiały świat. Między innymi tunel Holland pod rzeką Hudson łączący Manhattan z New Jersey, wieżowiec Chryslera, czy w 1931 najwyższy wówczas na świecie wieżowiec Empire State /102 kondygnacje/, zdetronizowany dopiero w 1973 r., jako najwyższa budowla w mieście przez wieżowce World Trade Center.
Do dzisiaj jedna z wiekszych atrakcji NY jest obejrzenie panoramy miasta z 86 pietra Empire. Przyjemnosc ta ksztuje 15 $. Budowa tego gmachu trwala tylko 18 miesięcy, a jej koszt był mniejszy o 19 milionów dolarów, niż zakładano. Budowle zaptojektowali architekci: Shreve, Lamb i Harmon. Wybudowany w miejscu hotelu Waldorf - Astoria, ma wysokość 443 metrów. Ostatnie 30 pięter jest podświetlane różnymi kolorami z okazji świąt i uroczystości. Po raz pierwszy wieża zaświeciła się w 1977 r. po zwycięstwie N.Y. Yankees w Mistrzostwach Świata.

Widok z z 86 pietra Empire State...
Widok z z 86 pietra Empire State...
Widok z z 86 pietra Empire State...

Po drugiej wojnie światowej Nowy Jork przeżywał dobre i złe chwile. Mimo statusu finansowej stolicy świata miasto stanęło na krawędzi bankructwa w latach siedemdziesiątych. Giełda na Wall Street swe apogeum powodzenia osiągnęła w latach osiemdziesiątych, później bywalo roznie. Miasto borykało się z konfliktami rasowymi, wzrostem liczby bezdomnych oraz przestępczości. Lecz Nowy Jork zawsze wraca do formy. Dzisiaj jest on kulturalnym i finansowym centrum Stanów Zjednoczonych, zamieszkiwany przez ok. 10 milionów ludzi różnej narodowości, koloru skóry, poglądów kulturowych i politycznych oraz różnych wyznań religijnych. Dziś mówi się o tym mieście jako o Stolicy Świata. Symbolem Nowego Jorku jest Big Apple (Wielkie Jabłko), czyli symbol obfitości i dobrobytu.
Bedąc w NY nalezy odwiedzić jeszcze kilka, kilkanaście lub raczej kilkadziesiąt miejsc. Jednym z nich którego nie można pominąć jest Rockefeller Center, największy w świecie prywatny kompleks budynków, placów i ulic. Składa się na niego 19 budynków, w tym: Maison de France, British Empire Building, Radio City Music Hall, NBS Studios, General Electric Building. Kompleks budowano od 1931 do 1939 r. i początkowo składał się z 14 budynków. RC zaprojektowali: Hood, Godley & Fouilhoux, Corett, Harrison & MacMurray, Reinhard & Hofmeister.

Kolejne miejsce to Times Square. Jest to trójkątny obszar złożony ze skrzyżowania 7 Alei, Broadwayu i 42 ulicy. W XIX wieku okolica ta nazywana była Long Acre Square /tak jak jej odpowiednik w Londynie/. Od 1904 roku nazywa się Times Square na cześć Times Building Alolpha Ochsa, który stał się siedzibą dziennika nowojorskiego "The New York Times".
Na zwiedzenie czy raczej obejscie nastepnego zelaznego punktu NJ trzeba by poswiecic chyba kilka dni. Historia Central Parku zaczela sie w 1853 r. kiedy to zarząd miasta Nowego Jorku nabył rozległe tereny z przeznaczeniem na utworzenie miejskiego parku publicznego. W 1857 r. miasto ogłosiło konkurs na projekt parku. Nagrodę 2000$ dostał projekt o nazwie "Greensward Plan". W ogłoszonym konkursie na projekt zagospodarowania zwyciężyli Frederick Law Olmsted i Calvert Vaux. Tereny przeznaczone pod budowę parku zajmowały moczary z nieliczną zabudową wiejską. Aby przeobrazić istniejący krajobraz, zwieziono ponad 10 milionów wagonów ziemi, kamieni. W trakcie budowy zasadzono 4 miliony drzew w 632 gatunkach, zasiano 815 rodzajów krzewów.
Park w całości ukończono w 1858 roku, lecz przez cały czas wyposażenie parku jest odnawiane i wzbogacane poprzez inwestycje i modernizacje miejskie oraz liczne darowizny. Jest to jeden z największych sztucznie utworzonych parków na świecie i zajmuje powierzchnię ponad 340 hektarów. Są tu malownicze pagórki i skałki, sztuczne jeziora, łąki, place zabaw dla dzieci, korty tenisowe, lodowisko, miejsca przeznaczone do gier m.in. w szachy i krykieta, trzydzieści mostów i mostków oraz ponad 95 km alejek i dróg. W weekendy obowiązuje zakaz wjazdu samochodów. Park jest chętnie odwiedzany przez mieszkańców i turystów cały rok a szczególnie latem, gdy panuje tu przyjemny chłodek.

Jeśli nam czas pozwala, trzeba wstapic do największego na świecie domu towarowego - Macy'sa, w którym można kupić dosłownie wszystko. Pierwszy mały sklepik założony został w 1857 roku przy West 14th Street, przez byłego poławiacza wielorybów Rowlanda Husseya Macy'ego. W 1902 roku firma przeniosła się do dzisiejszej siedziby przy West 34th Street. Macy's jest sponsorem parady Święta Dziękczynienia, pokazu fajerwerków w dniu Święta Niepodległości oraz wiosennych wystaw kwiatów.
Architektoniczna perła Nowego Jorku jest City Hall. Ukończony w 1811 r. nowojorski ratusz, służył do witania ważnych gości, żołnierzy i sportowców. W czasach kolonialnych, przed ratuszem odbywały się liczne parady, protesty oraz obchodzono tu święta narodowe. Po wybudowaniu City Hall był północną granicą miasta. W 1895 roku uległ zniszczeniu, ale szybko został odbudowany. Zegar dodano w 1831 roku i był to pierwszy podświetlany zegar w Nowym Jorku. Na kopule ustawiona jest figura Sprawiedliwości, której twórcą jest John Dixey.
Z budynkow edukacyjnych koniecznie trzeba sie zatrzymać przy New York University na Washington Square. Pierwotnie University of the City of New York założony zostal w 1831 r. jako przeciwwaga episkopalnego Columbia University. Obecnie jest to największy prywatny uniwersytet w Stanach Zjednoczonych. Przy wznoszeniu pierwszego gmachu w 1833 roku doszło do zamieszek. Powodem było zatrudnienie przy budowie więźniów stanowych. Zamieszki zostaly stłumione przez oddziały Gwardii Narodowej. W uniwersytecie powstały m.in. telegraf Samuela Morse'a, pistolet sześciostrzałowy Samuela Colta oraz pierwszy portret fotograficzny wykonany przez Johna W. Drapera.

Jednym z ciekawszych miejsc, ktore po odwiedzeniu na dlugo pozostanie w pamieci jest Museum of the City of New York /5th Ave/103rd St/. Muzeum historii miasta założone zostalo w 1923 r. w Gracie Mansion a od 1932 w nowej siedzibie przy 5th Ave. Ekspozycje muzeum obejmują ubiór, malarstwo, meble, zabawki w tym kolekcję lalek i ich domków /najstarsza pochodzi z 1769 roku/. Na ostatnim piętrze muzeum eksponowana jest luksusowa sypialnia i garderoba J. D. Rockefellere.
Żelaznym punktem zwiedzania NJ jest oczywiscie Statua Wolnosci. Niestety w dni weekendowe aby móc do niej doplynac (Statua znajduje sie na wyspie Liberty Island) trzeba odstac kilka godzin w kolejce chetnych do jej odwiedzenia. Pomysłowdawcą idei stworzenia statuy symbolizującej wspólną walkę o wolność Francuzów i Amerykanów byl Eduard-Rene Lefebvre de Laboulaye. Rzeźbiarz Frederic-Auguste Bartholdi wykonał model statuy. Postać kobiety została zaczerpnięta z obrazu Delacroix "Liberty Leading the People".
Alexandre-Gustave Eiffel stworzył szkielet statuy z żelaza i stali. Richard Morris Hunt zaprojektował cokół dorycki na którym stoi pomnik. Stopa statuy objęta jest złamaną obręczą symbolizującą wyzwolenie spod tyranii. Pochodnia jest symbolem prawdy i sprawiedliwości obejmujących swym światłem całą Ziemię. Promienie z korony symbolizują siedem mórz i siedem lądów. W ręku postać trzyma tablicę z wyrytą datą uchwalenia Deklaracji Niepodległości 4 lipca 1776 r. Inauguracja statuy miała miejsce 28 października 1886 r. Odsłonięcia dokonał prezydent Grover Cleveland.

Przy Willet Street mamy tez Podlaski watek Stolicy Świata, którym jest Synagoga Białostocka. Budynek w stylu federalnym z 1826 r. najpierw przeznaczony był na kościół metodystów. W 1905 r. kupili go Żydzi w wiekszosci imigranci z okolic Białegostoku i przebudowali dla własnych potrzeb religinych. Dlatego synagoga jest skierowana na zachód zamiast tradycyjnie na wschód.
Konczac trudno by bylo nie wspomniec o World Trade Center. Dwa najwyższe w Nowym Jorku wieżowce, ktorych budowę ukończono w 1973 r. zniszczone zostaly przez terrorystów 11 września 2001 r. W wyniku zamachu w WTC śmierć poniosło ponad 2600 osób w tym 343 ratowników. Pomimo tego, że już nie czuć zapachu spalenizny i wszystkiego nie pokrywa szary pył, w sercach wielu ludzi pozostały, nie zagojone rany po stracie bliskich i znajomych. O tym ze życie zaczęło toczyć się normalnie, świadczą pełne restauracje i muzea, a samo miejsce tragedii stało się wielką atrakcją turystyczną...

Pozostalość po WTC - kula za moimi plecami stała między wieżami...

Arkadiusz Studniarek - 27.11.2005 r. - New Jersey