|
NIKT Z NICH JUŻ NIE WRÓCIŁ...
Żydzi pojawili się w Goniądzu w początku XVIII wieku. W 1716 r zamieszkiwało w tym mieście 5 osób pochodzenia żydowskiego. W 1735 r spis ludności wykazał, że Goniądz zamieszkuje już 426 żydów. Pruski opis miasta z 1799 r. informował, że miasto liczyło 1373 mieszkańców, a w tym 498 Żydów. W ciągu następnego stulecia liczba mieszkańców podwoiła się (do 2943 osób), a Żydów było już 1880 tj. 64 proc populacji goniądzan. Żydzi byli bardzo dobrze zorganizowaną grupą narodowościową. Zamieszkiwali centrum miasta, głównie Stary i Nowy Rynek. W ich rękach pozostawał przez długie lata lokalny handel i rzemiosło. Do 1939 r jedynie 4 sklepy były w rękach polskich handlowców, a aż 30 prowadzili przedsiębiorczy Żydzi. Z opowiadań mieszkańców i archiwów wynika, że artykułami żelaznymi handlowali Biały i Kobryński, zbożem Kobyliński, rybami Pupiak, artykułami przemysłowymi handlowała żydówka Friedman, zaś Janowska sprzedawała galanterią. Dwa młyny nad Biebrzą dzierżawili Lejd i Muchajor. Na siedem piekarni tylko jedna była w rękach Polaka (Józefa Szwarca), z pięciu kuchni tylko jedną prowadził Polak, a już wszystkie 3 olejarnie prowadzili Żydzi. Dobrą sławą cieszył się w Goniądzu krawiec Peltonowicz, fotograf Atlas, czapnik Molina i tartacznik Bergman. Starsi Goniądzanie opowiadają o szewcu Motelu i Motkach - handlarzach śledziami. Nad rzeką mieszkała Żydówka Bochenkowa (teraz policyjny ośrodek wypoczynkowy) i do dziś w Goniądzu można usłyszeć powiedzenie "idziemy kąpać się na Bochenkowe". Życie duchowe Żydów skupiało się wokół synagogi (dziś w tym miejscu Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy). Świątynia została doszczętnie zniszczona przez Niemców w lipcu 1941 r. W tym samym czasie na cmentarzu nieznani sprawcy dokonali makabrycznego mordu na 116 Żydach, a później hitlerowcy przypieczętowali los cmentarza niszcząc wszystkie nagrobki. Po wejściu wojsk sowieckich nowy okupant zlikwidował prywatną przedsiębiorczość, a w to miejsce powstały kooperatywy. Prace w nich dostawały z reguły osoby pochodzenia żydowskiego. Większość dorosłej społeczności żydowskiej wstąpiła natychmiast do partii komunistycznej i ochoczo współpracowała z NKWD. Sytuacja Żydów zmieniła się diametralnie po wejściu wojsk niemieckich do Goniądza. Hitlerowcy nakazali noszenie żółtych gwiazd Dawida, a potem stłoczyli wszystkich "niearyjczyków" w miejskim getcie. Los ludzi, którzy mieli wielki wpływ na losy miasta rozstrzygnął się jesienią 1942 r. Kazano Żydom spakować podręczny bagaż, spędzono ich w rynku, a potem pieszy konwój udał się do miejscowości Bogusze k. Grajewa, gdzie był prowizoryczny obóz przejściowy. Nikt z nich nie wrócił już do Goniądza. Arkadiusz Studniarek - historyk z Moniek
|
Tyle zostało z żydowskiego cmentarza (red.)
Więcej o historii Żydów goniądzkich