W DOBIE REFORM OŚWIECENIOWYCH - 2
Ankietę uzupełniono instrukcją na jakim papierze i w jakim formacie miały być opisane...
Podstawowym celem dla którego sporządzano w 1784 r. opisy było zgromadzenie materiału wyjściowego dla sporządzenie map szczegółowych województw całej Rzeczpospolitej. Prymas ks. Michał Poniatowski, brat ostatniego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, nakazał takie sporządzenie opisów parafii wszystkim biskupom Kościoła polskiego. 15 stycznia 1788 r. bp Masalski pisał o przesłaniu królowi opisu geograficznego swej diecezji, a 15 marca 1788 r. Stanisław August listowne wyraził podziękowanie biskupowi Masalskiemu za dzieło geograficzne zawierające opisanie ziem dekanatów diecezji wileńskiej.Owe oryginalne opisy 248 parafii pozostały aż do 1944 r. w katedralnym archiwum diecezji wileńskiej, a dopiero po II wojnie światowej odebrane Kościołowi znalazły się w Centralnym Archiwum Historycznym Litwy, gdzie i dzisiaj są przechowywane w zespole nr 694 - Wileńskiej Rzymskokatolickiej Kurii Metropolitalnej. Znajdują się w inwentarzu pierwszym tego zespołu pod numerami 3508, 3504 i 3994. Zamieszczone w tym tomie faksymilowe podobizny opisów parafii obejmują dwa tomy - nr 3508 i 3504. W niniejszej publikacji faksymilowej pominięto oryginalne opisy zawarte w tomie nr 3994 Oryginały opisów parafii diecezji wileńskiej przechowywane dziś w Wilnie w Centralnym Archiwum Historycznym Litwy.
nr 3994
nr 393, k. 101-105 par. Dobrzyniewo, dek. augustowski
nr 394, k. 106-107 par. Jasionówka, dek. augustowski
nr 395, k. 108-111v par. Karpowicze, dek. augustowski
nr 395, k. 112-112v par. Raczki, dek. augustowski
nr 396, k. 113-116v par. Rajgród, dek. augustowski
nr 397, k. 117-118v par. Bargłów, dek. augustowski
nr 398, k. 119-121 par. Trzcianne, dek. augustowski
k. 232-237v
nr 404, k. 139-140v par. Jaminy, dek. grodzieński
nr 405, k. 141-142v par. Lipsk, dek. grodzieński
nr 406, k. 143-144v par. Kuźnica, dek. grodzieński
nr 407, k. 145-147v par. Dąbrowa, dek. grodzieński
nr 408, k. 148-148v par. Zalesie, dek. grodzieński
nr 409, k. 149-150 par. Sidra, dek. grodzieński
nr 410, k. 151-152v par. Sokolany. dek. grodzieński
nr 411, k. 153-154 par. Kundzin, dek. grodzieński
nr 412, k. 155-156 par. Krasnybór, dek. grodzieński
nr 413, k. 157-159v par. Lejpuny, dek. simneński
nr 414, k. 160-161 par. Choroszcz, dek. knyszyński
nr 415, k. 162-167 par. Chodorówka, dek. knyszyński
nr 416, k. 167v-169 par. Juchnowiec, dek. knyszyński
nr 417, k. 170-172v par. Janówka, dek. knyszyński
nr 418, k. 173-175 par. Knyszyn, dek. knyszyński
nr 419, k. 176-179 par. Korycin; dek. knyszyński
nr 420, k. 180-181v par. Kalinówka, dek. knyszyński
k. 431, k. 223-224v par. Augustów, dek. augustowski
k. 432, k. 225-227 par. Dolistowo, dek. augustowski
k. 433, k. 228-231v par. Goniądz, dek. augustowski Opisy, obejmujące dekanaty: augustowski, knyszyński i grodzieński doczekały się publikacji drukiem (z kopii kijowskiej). Dziś dysponujemy opublikowanymi drukiem opisami parafii: augustowskiej, bargłowskiej, dobrzyniewskiej, dolistowskiej, goniądzkiej, jesionowskiej, karpowiczowskiej, rajgrodzkiej i trzciańskiej - z dekanatu augustowskiego, m. in. chodorowskiej, kalinowskiej, knyszyńskiej, korycińskiej - z dekanatu knyszyńskiego oraz m. in. jamińskiej i krasnoborskiej - z dekanatu grodzieńskiego. Parafia dolistowska.
1-mo
Kościół we wsi Dolistowie jest parafialny, położony w województwie podlaskim, w ziemi bielskiej, w powiecie brańskim, w dekanacie augustowskim, od którego jako od punktu inne wioski i miejsca są opisane.
[Dolistów. Dwór.] Należy do JM pana [Ignacego] Kurzenieckiego , od wschodu wiosnowego o sto kroków, od zachodu takiegoż o dwieście, z dworem, od kościoła. Dolistów. Poświętne. W pośrodku tejże wsi, o sto kroków od kościoła na południe. Dzięciołów. Z dworem JM panów Todwenów, na wschód zimowy, względem kościoła trzy ćwierci mile.
Gurbicze. Wieś królewska, bojary, na południe mila mierna.
Jasienowo. Bojary, JM pana Karwowskiego, na wschód letni zimową porą, o pół mili, letnią, wodą o milę.
Jaćwieś Wielka. Tegoż JM pana Karwowskiego, na wschód zimowy, mila wielka.
Jaćwieś Mała. Tegoż JM pana, w takimże położeniu, mila wielka.
Jadeszki. Wieś królewska, bojary, na południu o pół mili.
Jaświłki. JM panów Todwenów, na południe większe o pół mili.
Jaświły. Wieś JM pana Małachowskiego, na południe mila średnia.
Kopytkowo. Bojary, JM pana Karwowskiego, na wschód letni, zimową [porą] pół mili, letnim czasem, trzy ćwierci mili wodą.
Kisły. JM pana Karwowskiego, na wschód zimowy wielka mila.
Mokowozy. Jeden budynek, z jednym zabudowaniem gospodarskim państwa Jeleniewskich, na południe pół mili.
Moniuszki. Wieś szlachecka, na południe pół mili.
Mociesze. JM pana Małachowskiego, na południe mila średnia od kościoła.
Mikicin. Z dworem JM pana Kuczyńskiego, na wschód zimowy mila wielka.
Plebania. Na południe kroków pięćset od kościoła.
Polkowo. Bojary JM pani Rostkowskiej, na wschód letni zimową porą mila wielka, a letnią dwie mile wodą.
Stożnowo. Wioska szlachecka na południe pół mili od kościoła.
Wrocenie. Wieś szlachecka, na zachód półletni pół mile.
Zabiele. Z dworem JM pana Karwowskiego, na wschód półletni, pół mile od kościoła. 2-do
Od tego parafialnego kościoła wkoło sąsiedzkie następujące kościoły: Brzozowa, kościół parafialny, w województwie podlaskim, w dekanacie augustowskim pro filia przyłączony do kościoła kalinowskiego, w dobrach JM pana Małachowskiego, na wschód zimowy półtory mile.
Goniądz, kościół parafialny, w tymże dekanacie, w dobrach JM pana Małachowskiego, na zachód zimowy mila wielka.
Karpowicze, kościół parafialny, w tymże województwie i dekanacie JM pani Karpiowej, na wschód wiosnowy względem kościoła dolistowskiego mila jedna wielka. Chodorówka, kościół parafialny w dekanacie knyszyńskim, w województwie wileńskim, w dobrach Jego Królewskiej Mości, na wschód zimowy mil dwie wielkich.
Kalinówka, kościół parafialny w dekanacie knyszyńskim w dobrach JM pana Małachowskiego, na południe mil dwie wielkich.
Rajgród, kościół parafialny w dekanacie augustowskim, w dobrach JM pana Rydzewskiego, na północ względem kościoła dolistowskiego odległy, dla jazdy siedem mil, a dla pieszego przez biele i rzeki o trzy mili. 3-tio
Miasta znaczniejsze około tego kościoła są te:
Białystok, na wschód zimowy mil sześć.
Goniądz, miasteczko grodowe, na zachód zimowy mila wielka jedna.
Tykocin, na południe mil sześć.
Rajgród, na północ, jako numero 2-do namieniono, o mil sześć. 4-to
Droga z Dolistowa do Białegostoku, kamienista, piaszczysta, górzysta i kręta. Droga z Dolistowa do Goniądza, kamienista.
Droga do Rajgroda, kamienista, piaszczysta i przewóz przez Bobrę dla jazdy, dla pieszego przez tąż rzekę przez biela i lasy i błota.
Droga do Tykocina, kamienista, piaszczysta, błotnista i przez groble.
Droga z Dolistowa do Białegostoku, jazdy zimową porą godzin siedm, letnią godzin dwanaście z popasem.
Droga z Dolistowa do Goniądza, zimową porą jazdy godzina, a letnią półtory godziny.
Droga z Dolistowa do Rajgroda, letnią porą jazdy dzień jeden, z popasem i przez przewóz zimową porą godzin cztery.
Droga z Dolistowa do Tykocina, jazdy letnią drogą z popasem godzin dwanaście, zimową porą, z popasem, godzin siedm. 5-to
W tej parafii jezior żadnych nie masz, ani błot żadnych, ani bagnów, ani stawów, tylko biele niemałe, z których obywatele siano zbierają. Rzeka nazwiskiem Bobra, dla małych statków spławna, na północ o trzysta kroków od kościoła. 6-to
W tej parafii lasów znaczniejszych nie masz żadnych do budowli. Tylko pola otwarte, równe. Jest jednak borek JM panów Todwenów, ale niewielki i zarośle na bielach tychże dla opału domowego.
Las Dombrowa jest nazywający się. Należący do JM pana Kurzenieckiego, ale drzewa nie masz w nim do budowli, tylko do opału i to niewiele.
Las jest nazywajacy się Grzędy, należący do wsi szlacheckiej Wrocenia i ten tylko dla opału i to niewielki. 7-mo
Młyn jeden na rzece Brzozowa nazywanej, należący do JM pana Karwowskiego. Innych trzy machin wietrznych, jest w parafii, niewielkich, tylko na domową potrzebę, jedna JM panów Todwenów, druga JM pana Płońskiego, trzecia JM pana [Ignacego] Kurzenieckiego. 8-vo
Drogi partykularne w tej parafii są takie:
1. Droga do Goniądza polem na zachód zimowy, wyjechawszy od kościoła parafialnego w pół mili widać wioskę nazwaną Krzecze. I tam się kończy parafia, a dalej ciągnie się droga do Rajgroda.
2. Droga do kościoła karpowickiego od kościoła dolistowskiego, na wschód letni polem, prosta przez wieś Zabiele, która jest o ćwierć mili od kościoła parafialnego. Wyjechawszy o pół mili za tąż wieś widć wieś po prawej ręce Jaćwieź Małą nazwaną, o ćwierć mila i tam się kończy parafia.
3. Droga z Dolistowa do Kalinówki między południem i wschodem zimowym, polem, o pół mili po prawej ręce dworek JM pana Płońskiego, a po lewej wieś Jadeszki, o sześćset kroków za tąż wsią droga w lewą do Jaszwił. Pół mili dalej wyjechawszy widać wieś szlachecką Rutkowskie, od gościńca, w prawą, na pół ćwierci mili. I tam się kończy parafia, a dalej droga do Białegostoku i Tykocina ciągnie się.
4. Droga od kościoła dolistowskiego do Brzozowej, kościoła, na wschód zimowy, kręta, polami, o mile wieś Mikicino, przez którą przejazd do Brzozowej, a pół ćwierci mili za Mikicinem przez lasek przejechawszy zaczyna się parafia Brzozowa. Parafia dolistowska całą jest w województwie podlaskim, jako na początku jest opisano.
Takowe opisanie parafii mojej podpisem ręki własnej stwierdzam: ks. Krzysztof Kapica pleban dolistowski. W czasie Powstania Kościuszkowskiego oddziały wojsk pruskich dowodzone przez mjr. W. Roltzenberga zajęły obszar po Narew i Biebrzę, a nawet zajęły Goniądz. 24 czerwca 1794 r. doszło do bitwy pod Osowcem i Klimaszewnicą.
Oddziały powstańcze dowodzone przez ppłk. Tadeusza Niewiarowskiego w kontrofensywie rozbiły placówkę pruską w Osowcu, a następnie wzmocnione pospolitym ruszeniem i ochotnikami po stoczonych walkach wyparły nieprzyjaciela z okolic Osowca, zmuszając go do wycofania się.
cdn...